Spor psikolojisinde önemli detaylar

"Psikoterapilerde de amaç sporcunun hissettiği olumsuz duyguların arkasındaki mantıksız düşüncelerin yerine mantıklılarının koyulmasıdır. Bazı düşünceler onların yaşamlarını bozabilir ve hareketsizleştirir, etkisiz hâle getirebilir. Burada amaç mantıksız düşüncelerin olumsuz duygular ortaya çıkarmasına engel olmak, o mantıksız düşünceleri fark edip doğru ve işlevsel olanları koyabilmelerine yardımcı olmaktır."
 
Spor psikoloğu olarak çalışırken hâlâ sporcuların kendi psikolojilerinde nelere dikkat edebilecekleri ile ilgili çok fazla fikir sahibi olmadıklarını gözlemliyorum. Özellikle bu yazımı sporcuların kendi içlerinde nelere dikkat etmeleri gerektiğini görmeleri, iç gözlemlerini bu maddelere göre yapmaları için yazdım. Dikkat edilmesi gereken bazı maddeler şu şekilde...
 
1- Motivasyon: Bu iç ve dış kaynaklı olabilir. Bir maç anında takım arkadaşlarının, seyircilerin, koçun, motivasyonu dış motivasyon olabilirken, kişinin kendi motivasyonu da iç motivasyon olarak sayılır. Genellikle büyürken toplumsal yapımız motive edici kaynakların dıştan gelebileceğine ağırlık verir. Dış kaynakları kişi ödül olarak algılar ve bunun üzerinde yoğunlaşır. Ancak böyle olduğu durumlarda dışsal bir uyarana sürekli olarak ihtiyaç duyar ve maç anında yeteri kadar bunu göremezse motive olamaz. Oysa denetim iç kontrol odaklı olduğunda, dışsal faktörler çok baskıcı olsa bile yani seyirci taraftar baskısı gibi kişi motivasyonunu kendi kendine sağlamayı öğrenir. Çok stresli bir maç dahi olsa kendi kendisine öğrendiği duygusal kontrol becerileri ile stresi üzerinden azaltabilir ve kendisini motive edebilir.
 
2- Dikkat: Dikkat dağıldığında başarı ve verim düşmektedir. Sporcu olabilmek, bir şey düşünürken, el göz koordinasyonunu iyi sağlayabilmek, görsel planlama yapabilmek, temel motor aktivite varken organize olup hareket edebilmek, gereken hareketi gerçekleştirebilmek gibi becerilere sahip olabilmeyi gerektirir. Eğer bu yetiler daha da geliştirilir ve desteklenirse sporcular daha uzun süreli başarılı işler yapabilirler. Fiziksel egzersiz kadar dikkat geliştirebilme egzersizleri yapabilmekte başarının gerekliliklerindendir.
 
3- Çevresel uyaranlar: Baskılar, çevresel uyaranlar sporcu üzerinde birçok duygu oluşturur. Taraftarın sloganları, bir maç anında ülkenin temsil edilmesi, son zamanlarda kişisel yaşamında olanlar, negatif yaşantıların üst üste gelmesi, maçın yapıldığı yer, hava koşulları da psikolojiyi tamamen etkileyen faktörlerdendir.
 
4- Kişilik yapıları: Sporcuların kişilik yapıları da başarıda ve takım ilişkisi içerisinde iyi anlaşabilmek hususunda önemli faktördür. Bazı sporcular daha takıntılı olabilirler, bazıları daha agresif olabilirler, çabuk sinirlenebilir, öfke kontrolü yapamayabilir, bu öfkeyi karşı tarafa yönlendirebilir, en basiti beden duruşu ile bile belli edebilir.
 
5- Bedensel tepkiler: Bir maç anında beden duruşu karşı tarafa güç gösterebilmek açısından önemlidir. Güç, bedenen dik bir duruş, gövdenin uzatılması ve bakışlarla belli olur. Tabii ki oynanan oyundaki başarı ile de. Ancak o başarı performansı gelmeden önce karşı takımı psikolojik olarak etkileyebilecek şeylerden biri de beden duruşudur.
 
6- Liderlik: Takım içerisinde lider olan kişiler ön plana çıkarlar; ancak bu sözel olarak konuşulmakta güçlük çekilen konular arasındadır. Lider belli olsa bile çoğu zaman örtük kalır. Takımdaki çok kişi kendisinin daha az popüler olduğunu ve aslında lider olmadığı gerçeğini kabullenmek istemez. Bazı kişiler takımdaki lider ile işbirliği yapabilme yoluna giderken bazıları da lider olanı kıskanabilir hatta aynı takım içerisinde bile hırslar söz konusu olabilir. Aynı gemi de yol alırken işte buradaki bu hırs duygusu kontrol edilmezse takımın aleyhinde olabilecek sonuçlar doğurabilir.
 
7- İletişim: İletişimi iyi olmayan sporcular takım çalışmasında daha da zorlanırlar. Takım içerisinde böyle bir iletişim zorluluğunun olup olmadığına dikkat etmek gerekir. Bu tarz zorluklar saptanıp çalışılması gerekmektedir. Takım içi eğitimler bu tarz sorunları çözmede birebirdir. 
 
8- Uyku: Sporcular ruh hâllerine göre çok uyumak isteyebilirler ya da özel hayatlarında kafalarına taktıkları bazı düşünceler varsa gece uykuya dalmakta güçlük çekebilirler. 
 
9- İştah ve yeme düzeni: 'Mood'un düşük olması atıştırma isteği doğurur. Bu da kalori miktarının artmasına neden olur. Sporcu kendisi için zararlı olabilecek besinlere yönelebilir. Abur cuburlar, tıkınma istekleri, olur olmadık saatlerde acıkmalar, egzersizlerde sapmalara yol açar. 
 
10- Erteleme: Günlük idmanların bir sonraki güne bırakılması, ‘bir kereden bir şey olmaz’ düşüncesi, rutin akışın bozulmasına neden olur. 
 
11- Özel hayat dengesi: Hayatı yaşayış biçimi de yine başarıyı etkiler. Örneğin çok sınırsız bir yaşam biçimi hem ruhen kısa vade de yorulmaya yol açacak, hem doyumsuzluk yaratacak hem de uzun vade de kişinin hayatında aslında hiç bir şeyi ödül olarak algılamamasına ve çökmesine neden olacaktır.
 
Psikoterapilerde de amaç sporcunun hissettiği olumsuz duyguların arkasındaki mantıksız düşüncelerin yerine mantıklılarının koyulmasıdır. Bazı düşünceler onların yaşamlarını bozabilir ve hareketsizleştirir, etkisiz hâle getirebilir. İşte yaşamlarını etkileyen bu düşünceler mantık hatası düşüncelerdir. Bu mantık hatası düşüncelerine yüzde yüz doğruları gibi inanabilirler. Amaç mantıksız düşüncelerin olumsuz duygular ortaya çıkarmasına engel olmak, o mantıksız düşünceleri fark edip doğru ve işlevsel olanları koyabilmelerine yardımcı olmaktır. Çoğu zaman bunu kendi başlarına yapabilmeleri yetersiz kalmaktadır. İşte bu maddelerle bir check-up gibi öz değerlendirmelerini yapabilirler.